Το Βήμα online
1η σελίδα Το ΒΗΜΑ εν τάχει... Πρώτες σελίδες ΑΡΧΕΙΟ
ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ Αναζήτηση
με κριτήρια
Κυριακή 3 Ιουλίου 2005 - Αρ. Φύλλου 14504
ΕΝΟΤΗΤΕΣ

ΚΥΡΙΟ ΑΡΘΡΟ
ΠΟΛΙΤΙΚΑ
ΚΟΣΜΟΣ
ΡΕΠΟΡΤΑΖ
ΓΝΩΜΕΣ
ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ
ΒΗΜΑτοδότηs
Το επταήμερο του Διόδωρου
ΑΝΑΠΤΥΞΗ
ΝΕΕΣ ΕΠΟΧΕΣ
BHMA SCIENCE
ΤΟ ΑΛΛΟ ΒΗΜΑ
ΒΙΒΛΙΑ

Γράψτε στο ΒΗΜΑ
tovima@dolnet.gr
Πρώτες σελίδες
TO BHMA
TO BHMA

Ανάπτυξη
Ανάπτυξη

Νέες Εποχές
Νέες Εποχές

ΒΗΜΑ Science
ΒΗΜΑ Science

Το Αλλο Βήμα
Το Αλλο Βήμα

Βιβλία
Βιβλία

Το θαύμα του Αϊζενστάιν

Αποτίνοντας φόρο τιμής σε μια επανάσταση η οποία υπήρξε προπομπός της Οκτωβριανής, ο ρώσος σκηνοθέτης δημιούργησε μια ταινία-μύθο






H έφοδος στα σκαλιά της Οδησσού. H σκηνή αυτή ανήκει στην ανθολογία των σημαντικότερων του παγκόσμιου κινηματογράφου


Τον Μάρτιο του 1925, με αφορμή τα 20 χρόνια από την αποτυχημένη επανάσταση του 1905 στη Ρωσία, η Προλετκούλτ (Προλεταριακή Κουλτούρα) ανέθεσε στον 27χρονο σκηνοθέτη Σεργκέι Μιχαήλοβιτς Αϊζενστάιν το γύρισμα μιας ταινίας-φόρου τιμής στην επέτειο. Μετά τη σύντομη «θητεία» του ως πολιτικός μηχανικός, ο Αϊζενστάιν, που γεννήθηκε στη Ρίγα το 1898, είχε δείξει ενδιαφέρον για τη σύνθεση όλων των τεχνών στον κινηματογράφο - μια τέχνη που τον είλκυε μετά τη σκηνοθετική εμπειρία του στο Πρώτο Εργατικό Θέατρο της Προλεταριακής Κουλτούρας. Για την Προλετκούλτ ο Αϊζενστάιν είχε ήδη γυρίσει την πρώτη ταινία του, «Απεργία» (1923), όπου περιέγραφε την ιστορία μιας απεργίας η οποία κατεπνίγη ανελέητα από τις αρχές.

Το αρχικό σενάριο της ταινίας για την επανάσταση του 1905 (γραμμένο από τον Αϊζενστάιν και τον πολιτικό ακτιβιστή Αγκατζανόβα Σούτκο) ήταν εκατοντάδες σελίδες που κατέγραφαν όλα τα καίρια ιστορικά γεγονότα της περιόδου στην οποία αναφερόταν. Τα γυρίσματα άρχισαν στο Λένινγκραντ, αλλά η κακοκαιρία σύντομα έφερε τη διακοπή τους. Υστερα από κάποιες συμπληρωματικές σκηνές γυρισμάτων στο Μπακού, το συνεργείο μεταφέρθηκε στην Οδησσό, όπου ο Αϊζενστάιν αποφάσισε να συμπτύξει τα γεγονότα του 1905 σε μία μόνο ιστορία: την ανταρσία σε ένα πλοίο του ρωσικού πολεμικού ναυτικού, το θωρηκτό Ποτέμκιν. Στόχος του Αϊζενστάιν ήταν να λειτουργήσει το πλοίο ως μικρόκοσμος της επανάστασης. Το αποτέλεσμα υπήρξε η δημιουργία μιας συγκλονιστικής ταινίας, η οποία ταυτοχρόνως αποτελεί ξεχωριστό κεφάλαιο στην ιστορία του παγκόσμιου κινηματογράφου.

H μεγαλύτερη συμβολή του Αϊζενστάιν στον κινηματογράφο ήταν στη λεγόμενη «γραμματική» του μέσου, η οποία άρχισε να τον απασχολεί από τότε που είδε τη «Μισαλλοδοξία» του Αμερικανού Ντ. Γ. Γκρίφιθ (ο Αϊζενστάιν επικαλούνταν πάντοτε τον Γκρίφιθ ως σημαντικότερο δασκαλό του). Με την πεποίθηση ότι ο νέος σοβιετικός κινηματογράφος πρέπει να είναι επαναστατικός όχι μόνο στη φόρμα αλλά και στο περιεχόμενο, ο Αϊζενστάιν, εμπνευσμένος από το «αριστερό μέτωπο» στην τέχνη - ηγέτης του οποίου ήταν ο ποιητής Βλαδίμηρος Μαγιακόφσκι -, πειραματίστηκε πάνω στις εκφραστικές δυνατότητες του φιλμ θέτοντας τις βάσεις της γραμματικής της κινηματογραφικής γλώσσας και δίνοντας πρωταρχική σημασία στη διαλεκτική σύνθεση των πλάνων, κοινώς στο μοντάζ.

Ως αρχή, το μοντάζ που καθορίζει την αφηγηματική δομή μιας ταινίας συγγενεύει με τη μαρξιστική θεωρία του διαλεκτικού υλισμού, σύμφωνα με την οποία ένα φαινόμενο περικλείει το αντίθετό του με αποτέλεσμα η συγχώνευση ή μια σύνθεσή τους να γίνεται αφετηρία για μια νέα διαλεκτική διεργασία.

Ο Κάρολος Μαρξ είδε αυτή τη φόρμουλα σαν τη ροή της Ιστορίας που εξελίσσεται μέσω της πάλης των αντιθέτων (επομένως η Ιστορία δεν προχωρεί σαν ένα τυχαίο μείγμα προσωπικοτήτων και γεγονότων). Ο Αϊζενστάιν στο «Θωρηκτό Ποτέμκιν» μετουσίωσε κινηματογραφικά την ίδια θεωρία με το «μοντάζ των εντυπώσεων». Πρακτικώς, όπως αναφέρει ο Κιθ Ρίντερ στην «Ιστορία του Κινηματογράφου», η ιδέα του Αϊζενστάιν ήταν ότι οι συνεχόμενες λήψεις θα πρέπει να συσχετίζονται έτσι ώστε «το A και το B να συνδυάζονται για την παραγωγή ενός άλλου νοήματος, του Γ».

Δεν είναι όμως μόνο η διαλεκτική αντίληψή του που κάνει το «Θωρηκτό Ποτέμκιν» μια τόσο σημαντική ταινία αλλά και ο τρόπος με τον οποίο ο Αϊζενστάιν αφηγείται την ιστορία. H δομή τού «Ποτέμκιν» είναι σχεδόν μουσική. Μακρινά, κοντινότερα, αλλά και γκρο πλάνα είναι κομμένα και ραμμένα κατά τέτοιον τρόπο ώστε ο θεατής να «βομβαρδίζεται» διαρκώς από σειρές εικόνων αντίθεσης που αναδίδουν συναισθηματική πολυχρωμία πλάθοντας μοναδική ατμόσφαιρα.

Σε αντίθεση με τον αντίκτυπο που έχουν οι ταινίες του Γκρίφιθ, όπου ακολουθείται μια κλασική αφηγηματική δομή του δράματος επικεντρωμένη στον βασικό ήρωα της ιστορίας, ο Αϊζενστάιν, ακολουθώντας τη μαρξιστική θεωρία, του ενδιαφέρεται για τη συμπεριφορά της μάζας. Την ίδια ώρα, απομονώνοντας στιγμιότυπα ατόμων μέσα στη μάζα, φτιάχνει μικρές ξεχωριστές ιστορίες και δημιουργεί ένα πολυσύνθετο σύμπαν αναδεικνύοντας το πρωταρχικό μέσο έκφρασης της κινηματογραφικής γλώσσας, τη σύνθεση μέσα στο κάδρο. Ενα από τα πιο ολοκληρωμένα δείγματα της εργασίας του Αϊζενστάιν στο μοντάζ είναι επίσης η σκηνή όπου τρία πέτρινα λιοντάρια, κινηματογραφημένα από διαφορετικά σημεία, σχηματίζουν τη μορφή ενός ζώου που υψώνεται και βρυχάται ανάμεσα στη σφαγή.

Στα σκαλιά της Οδησσού οι αντιθέσεις πολλαπλασιάζονται και η ταινία απογειώνεται. H σκηνή με τη μάνα που κρατάει στην αγκαλιά το νεκρό παιδί της έρχεται κόντρα με την κάθοδο των στρατιωτών που προχωρούν με αμείλικτο βήμα. Ενα καροτσάκι μωρού αιωρείται επικίνδυνα στην άκρη των σκαλοπατιών και αμέσως μετά πέφτει με φοβερή ταχύτητα.

Οι σκηνές με τη γυναίκα που πυροβολείται στο πρόσωπο είναι εξίσου σημαντικές διότι και πάλι με το μοντάζ ο Αϊζενστάιν αφήνει να εννοηθεί η τραγωδία χωρίς να τη δείχνει (βλέπουμε τη γυναίκα να διαμαρτύρεται, μεσολαβεί άλλη σκηνή και ακολουθεί το πλάνο με τη γυναίκα πυροβολημένη στο πρόσωπο).

H κορύφωση της δράσης στα σκαλιά της Οδησσού, εκτός του ότι αποτελεί την πιο χαρακτηριστική σεκάνς του «Θωρηκτού Ποτέμκιν», έχει μία θέση στην ανθολογία των σημαντικότερων του παγκόσμιου κινηματογράφου. Εχει μάλιστα επηρεάσει μεταγενέστερους σκηνοθέτες, από τον Μπράιαν Ντε Πάλμα, που την «ανάπλασε» με φόντο το Σικάγο της ποτοαπαγόρευσης στους «Αδιάφθορους», ως τον Γούντι Αλεν και τον Τέρι Γκίλιαμ, που την παρώδησαν σε ταινίες όπως «Ο ειρηνοποιός» και «Μπραζίλ» αντιστοίχως.

I. ΖΟΥΜΠΟΥΛΑΚΗΣ



Το ΒΗΜΑ, 03/07/2005 , Σελ.: B44
Κωδικός άρθρου: B14504B442
ID: 271192

Στείλτε το άρθρο με e-mail Τύπωσε το άρθρο

Ηλεκτρονική έκδοση
Κάθε πρωί στις οθόνες σας
σε νέα μορφή
digital.tovima.gr

Τελευταίες ειδήσεις in.gr
Πέμπτη 27 Σεπτεμβρίου 2007

Χρηματιστήριο online in.gr
Δεδομένα με καθυστέρηση 15 λεπτών