Home > Actueel > Pers

Eerste Spaanse vertaling Lof der zotheid van Erasmus ontdekt in bibliotheek Portugese Synagoge

 

In de bibliotheek Ets Haim - Livraria Montezinos van de Portugese Synagoge in Amsterdam is onlangs een zeventiende eeuws handschrift geïdentificeerd als een eerste, tot nu toe onbekende, Spaanse vertaling van Erasmus Lof der zotheid. De ontdekking in de bibliotheek van de Portugese Synagoge werd gedaan door Hispanisten Harm den Boer (NL) en Jorge Ledo (ES), verbonden aan de Leerstoel Spaanse letterkunde van de Universität Basel.

 

De vondst kan spectaculair genoemd worden omdat Lof der zotheid (Moriae encomium) en andere werken van Erasmus door de Spaanse Inquisitie in 1559 op de Index van verboden werken waren gezet. Pas in 1842, acht jaar nadat de Inquisitie definitief was afgeschaft, verscheen een eerste Spaanse vertaling in druk.

 

De ideeën van Erasmus vonden grote weerklank in het Spanje van Karel V, maar kwamen door Luther´s breuk met de katholieke kerk in een kwaad daglicht te staan. Er is veel gespeculeerd over het bestaan van vroege Spaanse vertalingen van Lof der zotheid, waarvan sporen zouden zijn te vinden in de bekende schelmenroman Lazarillo de Tormes en in Cervantes' Don Quijote. Nooit was er echter bewijs gevonden.

 

Het handschrift, dat in de historische bibliotheek Ets Haim van de Portugese Synagoge in Amsterdam wordt bewaard, staat in een gedrukte catalogus van de bibliotheek vermeld, maar zijn belang als eerste Spaanse vertaling van Lof der zotheid was tot nu toe aan de aandacht van de wetenschap ontsnapt.

 

De historische achtergrond van de Portugees-Israëlietische Gemeente, opgericht door joden die tot de vervolgde minderheid behoorden van de Spaanse en Portugese nieuw christenen (bekeerde joden of hun afstammelingen) geeft de aanwezigheid van het handschrift in de bibliotheek van de synagoge een speciale dimensie. Hoewel Erasmus weinig sympathie koesterde voor de joden, waren zijn opvattingen van eenvoud en innerlijke vroomheid erg populair onder deze nieuw christenen.

 

Hoe het handschrift in de bibliotheek is beland, is op dit moment niet vast te stellen. De tekst is te vinden in een eenvoudig kalfsperkamenten bandje van quarto formaat (c. 19 x 15 cm), geschreven op papier, in een Iberisch handschrift dat kenmerkend is voor de zeventiende eeuw. Taalkundige eigenschappen doen echter vermoeden dat het handschrift teruggaat op een zestiende eeuwse tekst, die als verloren moet worden beschouwd. Dr. Jorge Ledo en Prof. Harm den Boer werken momenteel gezamenlijk aan een kritische uitgave van het handschrift, die ze dit jaar hopen te voltooien.

 

Het handschrift is vanaf 15 februari te bezichtigen in de schatkamers van de Portugese Synagoge. De bibliotheek Ets Haim - Livraria Montezinos is slechts op afspraak te bezoeken. Voor meer informatie: www.portugese synagoge.nl

 

LEZING

Zondag 26 februari om 14.00 uur

Erasmus aan de Amstel: over de betekenis van de eerste Spaanse vertaling van Lof der zotheid

 

Harm den Boer gaat in deze lezing in op de vondst die hij samen met zijn collega Jorge Ledo heeft gedaan van de eerste tot nu toe onbekende vertaling van Erasmus Lof der zotheid (1511) in de bibliotheek Ets Haim - Livraria Montezinos. Hij zal een aantal details van het handschrift bespreken, zoals de vaststelling waar het werkje vandaan komt, hoe het in de bibliotheek kan zijn beland en wat de voornaamste eigenschappen zijn van de Spaanse tekst van de vertaling.

Den Boer zal ook spreken over de grote populariteit van Erasmus in het Spanje van de zestiende eeuw, en hoe daar een abrupt einde aan kwam met de Reformatie en de felle reactie daarop van de Kerk: in 1559 belandde Erasmus Lof der zotheid (1511) op de Index van verboden werken van de Spaanse Inquisitie.

 

Aanmelden voor deze lezing uitsluitend via evenementen@jhm.nl

 

Joods Cultureel Kwartier Amsterdam

Ets Haim en de statige Portugese Synagoge vormen samen met het cultureel toonaangevende Joods Historisch Museum, het JHM Kindermuseum en het indringende monument de Hollandsche Schouwburg het Joods Cultureel Kwartier Amsterdam.