Halina Marcinkowska radzi, jak poszukiwać wiedzy o swoich korzeniach

Czy Twoi pradziadkowie, dziadkowie, ciocie, wujkowie czy dalsza rodzina to dla Ciebie labirynt bez wyjścia? Czy prawie nic nie wiesz na temat własnych przodków, lubi wiedza przekazywana z pokolenia na pokolenie coraz bardziej jest pourywana? A może wiesz, kim byli, ale nie masz na to materialnego dowodu w postaci "świstka" papieru jednoznacznie stwierdzającego, kim jesteś?

Jeśli tylko zechcesz, samodzielnie można przeprowadzić badania, zostać "małym" detektywem, tropiącym własne korzenie. To tylko z pozoru wydaje się trudne, wystarczy poznać mały schemat pracy genealoga a bardzo szybko załapie się bakcyla poszukiwacza własnej rodziny i jej przeszłości.

Jak rozpocząć poszukiwania genealogiczne?

• Nim przystąpimy do poszukiwań dotyczących historii własnej rodziny należy zapoznać się z okresem historycznym, w jakim zamierzamy się poruszać. Pewną wiedzę wynieśliśmy ze szkoły, ale ja polecam zapoznanie się z historia regionu, w jakim nasi przodkowie zamieszkiwali. To bardzo ułatwi i spowoduje, że nie będziemy bezcelowo kluczyć i przeglądać zbędne archiwalia.
• Zebrać i uporządkować własne dokumenty z archiwum domowego (akty urodzenia, konfirmacji, świadectwa szkolne, legitymacje, dyplomy, dokumenty związane ze służbą wojskową, studiami, pracą, małżeństwem, akta własności, fotografie, wycinki z gazet mówiące o rodzinie, pamiętniki, kalendarze, modlitewniki i książki z dedykacjami).
• Zebranie rodzinnych relacji.
• Posiadając informacje podstawowe, czyli datę i miejsce urodzenia, ślubu, śmierci lub pogrzebu, a przede wszystkim znając wyznanie członków rodziny możemy przystąpić do prowadzenia dalszych poszukiwania w lokalnych instytucjach (urzędach stanu cywilnego, archiwach, Wydziale Ksiąg Wieczystych i muzeach).

Źródła poszukiwań genealogicznych:

1. Urząd Stanu Cywilnego (przechowywane są tam księgi sięgające 100 lat wstecz, zwierające adnotacje o narodzinach, małżeństwach i zgonach).

Jeśli znamy miejsce urodzenia lub śmierci sprawa jest prosta - udajemy się do właściwego USC i występujemy o wydanie Aktu Urodzenia (pełnego) bądź małżeństwa czy zgonu. Sprawa natomiast komplikuje się, jeśli nie znamy miejsca urodzenia, lub były to tereny byłej RP. Jeśli nie znamy miejsca, ale znamy datę urodzenia możemy napisać do Urząd Stanu Cywilnego Warszawa Śródmieście - Archiwum, 02-678 Warszawa, ul. Smyczkowa 14. Szukając natomiast aktów pochodzących z byłych terenów RP możemy napisać do Archiwum Akt Dawnych w Warszawie - tam znajduje się zbiór Ksiąg Metrykalnych z kresów.

W okresie międzywojennym prowadzono Księgi Stanu Cywilnego, znajdują się one w USC właściwych dla miejsca urodzenia, małżeństwa lub zgonu. Po II wojnie światowej dekretem z 25 IX 1945 r. wprowadzono państwową, powszechną i jednolitą w całym kraju świecką rejestrację stanu cywilnego. Aby uzyskać wypis w USC należy udowodnić więzi rodzinne z poszukiwanymi osobami.

2. Archiwa Państwowe.

Materiały w archiwach przechowywane są według zasady przynależności terytorialnej i zespołowej. Dokumentacja tworzona w XIX i w poprzednich wiekach powstawała w różnych językach (polski, łacina, niemiecki i rosyjski).

• Akta metrykalne. Najstarsze akta metrykalne w Polsce pochodzą z XVI w. Wiele zmian w prowadzeniu ksiąg metrykalnych nastąpiło w okresie zaborów. Księgi stanu cywilnego stały się dokumentami o charakterze publiczno-prawnym. Ich sposób prowadzenia regulowały przepisy wprowadzone przez poszczególnych zaborców.

  Z okresu Księstwa Warszawskiego zachowały się księgi stanu cywilnego - każdą księgę sporządzano w dwóch egzemplarzach. Z czasów Królestwa Polskiego pochodzą księgi metrykalne, które były jednocześnie aktami stanu cywilnego - dla każdego wyznania prowadzono oddzielne księgi. Każdy akt stanu cywilnego spisywano w dwóch księgach - jeden egzemplarz pozostawał na miejscu (unikat), a drugi przekazywano do archiwum hipotecznego sądu powiatowego (duplikat). Rejestry cywilnych rozwodów, zapowiedzi i ślubów prowadzili prezydenci miast lub burmistrzowie - księgi prowadzone były w języku polskim, a od 1868r. w języku rosyjskim.

  W zaborze austriackim istniały kościelne księgi metrykalne - religijne, jak i akta stanu cywilnego (spisywano je w języku łacińskim). Od 1782r. proboszczowie prowadzili rejestrację osób wyznania niechrześcijańskiego - w księgach stanu cywilnego wpisy dotyczące Żydów. Mojżeszowe księgi metrykalne były również sporządzane przez urzędników - rabinów. Od 1875r. prowadzenie ksiąg metrykalnych powierzono urzędnikom, tzw. metrykantom.

  Księgi stanu cywilnego w zaborze pruskim do 1874r. dla wyznania mojżeszowego były prowadzone przez magistraty, miejskie władze policyjne oraz starostów. W 1874 r. utworzono w Prusach urzędy stanu cywilnego. Urzędnikami stanu cywilnego byli burmistrzowie lub wójtowie. Sporządzali oni trzy rodzaje rejestrów: urodzeń, ślubów i zgonów. Każdy urząd stanu cywilnego prowadził równolegle dwa rejestry: rejestr główny i rejestr poboczny.

• Spisy ludności. Istotnych informacji można poszukiwać we wszelkiego rodzaju spisach ludności - zarówno w spisach powszechnych, jak i spisach obejmujących grupy ludności, przeprowadzone w określonym celu przez urzędy państwowe. Pierwszy spis mieszkańców w Polsce przeprowadzono w 1791r. W latach 1808 i 1810 odbyły się spisy powszechne w Księstwie Warszawskim, a w 1897r. w Cesarstwie Rosyjskim, gdzie systematycznie tworzono też tzw. księgi ludności stałej i niestałej. Księgi te prowadzone były w kolejności numerów domów, a na każdej karcie zapisywano dane o jednej rodzinie, z podaniem dla każdej osoby danych o urodzeniu, ślubach, zgonie, imionach rodziców, miejscu poprzedniego (lub stałego) zamieszkania i miejscu, do którego się przeprowadziła. W zaborze pruskim prowadzono również księgi mieszkańców dla poszczególnych gmin, tzw. Seelenliste.

  Pierwszy Powszechny Spis Ludności w niepodległej Polsce przeprowadzono w 1921r. Spisem objęto podstawowe cechy demograficzne, narodowość, język ojczysty i wyznanie, wykształcenie, charakterystykę zawodową ludności, inwalidztwo i sieroctwo, sytuację mieszkaniową i rolnictwo. Spisem objęto prawie cały obszar Rzeczypospolitej z wyjątkiem części Górnego Śląska i Wileńszczyzny. Drugi Powszechny Spis Ludności przeprowadzono w 1931r. Wyniki tego spisu uwzględniały zmiany w rozmieszczeniu ludności wewnątrz kraju. Po zakończeniu drugiej wojny światowej w lutym 1946r. przeprowadzono Powszechny Sumaryczny Spis Ludności. Celem spisu było ustalenie liczby ludności w podziale na płeć i trzy grupy wiekowe z dodaniem informacji o przynależności narodowej (tylko niemieckiej). Wielka "wędrówka ludów" oraz odbudowa kraju w latach czterdziestych spowodowały, iż wyniki tego spisu szybko się zdezaktualizowały. Dlatego, w 1950r. przeprowadzono kolejny imienny spis powszechny, nazywany ze względu na jego kompleksowość i rangę Narodowym Spisem Powszechnym.

• Księgi i karty meldunkowe. Prowadzone w XIX i XX wieku. Zawierają one: nazwisko i imię, imiona rodziców, zawód i stanowisko, datę urodzenia, wyznanie (po 1945r. nie wypełniano), przynależność państwową, stosunek do powszechnego obowiązku wojskowego, pochodzenie (skąd przybył), miejsce zamieszkania, pobyt czasowy, datę wyprowadzenia się, dokąd wymeldowany, pokwitowanie biura meldunkowego (data, podpis), uwagi.

• Księgi Hipoteczne (najstarsze w Archiwach, współczesne w Wydziale Ksiąg Wieczystych właściwego Sądu). Wielki zasób genealogiczny, często wyprowadzony do początków XIX w. ( jeśli nieruchomość należała do jednej rodziny).

• Pozostałe zespoły archiwalne. Praca żmudna i jeśli nie wiemy, czego szukamy to będzie polegało na stopniowym przejrzeniu całego zbioru archiwalnego. Polecam Starostwa Powiatowe, w których powinny znajdować się Wykazy Płatników Składek Bożniczych, pisma odwoławcze do starostów od decyzji Zarządów Gmin Wyznaniowych, wykazy członków organizacji, stowarzyszeń itp. Naczelników Powiatów - zapiski o składkach gminnych, darczyńcach, budowach bożnic, prywatnych domach modlitw, wykazy sekt - chasydów itp.

  3. Strony internetowe:

  Jewish Records Indexing - Poland

  jewishgen.org - informacje o Żydach na całym świecie...

  Księga Adresowa Polski z 1929r. - wykaz osób posiadających przedsiębiorstwa, sklepy, fabryczki itp. w 1929r.

  Wyszukiwanie wg nazwisk w bazie Jewishgen.

  HIAS - organizacja odszukująca krewnych w USA i Europie.

  linki do archiwów na całym świecie na tematy poszukiwania krewnych.

  Izraelski JOINT.

  Ellis Island - emigracja do USA.

  Archiwa w Polsce.

  Projekt Genealogiczny Fundacja Ronalda S. Laudera przy ŻIHu Anna Przybyszewska-Drozd i Yale J. Reisner, ul. Tłomackie 3/5, 00-090 Warszawa, tel: (022)828-5962 fax: (022)827-1843 e-mail: laudergen@jewish.org.pl

  Pradziad - baza danych "Pradziad"

  The Miriam Weiner Routes to Roots Foundation, Inc. - baza danych

  Pilot - wyszukiwarka miejscowosci w Polsce

  Central State Historical Archives of Ukraine in Lviv

  National Historical Archives of Belarus in Minsk

  National Historical Archives of Belarus in Grodno

  Lithuanian State Historical Archives

  Family History Library Catalog

  PolishRoots

  Jewish Web Index

  Kolbuszowa Region Research Group (KRRG)

  ShtetlLinks - Gorlice

  POWODZENIA!