Borelioza
choroba
ludzi i zwierząt

W Polsce najwięcej przypadków zachorowań notuje się na Podlasiu, aczkolwiek badania wśród robotników leśnych woj. warmińsko-mazurskiego przeprowadzone w 2000 roku pozwoliły stwierdzić chorobę w różnych stadiach rozwoju aż u 80 proc. badanych.


Marzena Siejka

Krętkowica kleszczowa, zwana też boreliozą lub chorobą z Lyme, jest przewlekłą infekcją bakteryjną, w przebiegu której zaatakowanych może zostać wiele narządów wewnętrznych, a także skóra. Jest to choroba odzwierzęca, wywołana przez krętka z rodziny Spirochetacea. Wyróżnia się cztery subtypy krętków: Borrelia burgdoferi, Borrelia afzeli, Borrelia garini i Borrelia japonica.
Do infekcji dochodzi w wyniku ukąszenia przez kleszcza z rodzaju Ixodes.
Kleszcze żerują na ponad 300 gatunkach ssaków, ptaków i gadów. Wiele z tych zwierząt jest rezerwuarem Borrelia burgdoferi. Są to przede wszystkim drobne gryzonie z rodziny nornikowatych i myszowatych, pewną rolę mogą pełnić również inne zwierzęta wolno żyjące: jelenie, sarny, wilki itp.
Borelioza z Lyme jako jednostka chorobowa została wyodrębniona stosunkowo niedawno, bo opisano ją dopiero w latach 70. XX wieku, natomiast jej objawy kliniczne jako oddzielne schorzenie zostały opisane już w XIX wieku; opisano wtedy skórne rozsiane wykwity rumieniowe prowadzące do zaniku skóry, w 1922 roku po raz pierwszy przedstawiono pacjenta, u którego w wyniku ukąszenia przez kleszcza wystąpił rumień na skórze, a następnie zapalenie korzonków nerwowych i zespół oponowy. W latach 40. XX wieku opisano zespół neurologiczny złożony z bólu korzonkowego, przewlekłego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i zapalenia nerwów czaszkowych lub obwodowych.
W 1946 roku po raz pierwszy zastosowano w leczeniu penicylinę.
W Polsce zachorowania na boreliozę z Lyme zaczęto rozpoznawać dopiero pod koniec lat 80. XX wieku.
Najważniejsze jest wczesne rozpoznanie choroby i właściwe leczenie; w pierwszej fazie, zaraz po tym, jak na ciele pojawi się rumień choroba jest bardzo łatwa do wyleczenia, jeśli jednak dojdzie do późnych powikłań, leczenie staje się utrudnione. Szczepionka przeciwko boreliozie niestety, nie istnieje, można się tylko zaszczepić przeciwko odkleszczowemu zapaleniu mózgu.
Zachorowania rejestruje się najczęściej od maja do października, a najwięcej między majem a sierpniem. Ulubione siedliska kleszczy to pogranicze lasów iglastych i liściastych, łąki.

Cykl rozwojowy kleszcza
Cykl rozwojowy kleszcza składa się z trzech faz: larwy, nimfy i postaci doskonałej.
Nimfa jest wielkości ziarenka maku, a dojrzały kleszcz główki od szpilki. Kleszcze uczepione liści lub traw czekają na zwierzę lub człowieka. Kierując się ruchem i wydzielanym kwasem masłowym zawartym w pocie żywiciela spadają i przytwierdzają się do skóry. Za zarażenie człowieka najczęściej odpowiedzialne są nimfy, które są najmniejsze i najagresywniejsze.

Cykl życiowy kleszcza:
wiosna – dorosłe samice składają jaja i giną
lato, jesień – larwy wykluwają się i żerują
zima – najedzone larwy ukrywają się pod ściółką leśną
wiosna – nimfy żerują i przepoczwarzają się w dorosłe osobniki
lato, jesień – dorosłe osobniki żerują i samice zostają zapłodnione.
W leczeniu boreliozy najważniejsze znaczenia mają antybiotyki, głównie penicyliny i cefalosporyny. Czas leczenia uzależniony jest od postaci i długości trwania zakażenia. W początkowej fazie choroba ustępuje najczęściej po 21 dniach, ale zdarzają się nawroty i dlatego terapii nie należy przerywać.
Najważniejsze jest zapobieganie, a polega ono przede wszystkim na osłanianiu ciała i używania środków, których zapach odstrasza kłujące i ssące owady. Ważne jest również staranne oglądanie skóry.
Właściwa diagnoza i prawidłowe leczenie mogą zapobiec powstawaniu nieodwracalnych zmian w stawach i sercu. Ponieważ objawy boreliozy mogą sugerować powstanie innej choroby, dlatego tak ważny jest wywiad środowiskowy i obserwowanie zmian na skórze; znany jest przypadek, kiedy chory leczony był przez dwa lata na ciężką chorobę reumatyczną.
W związku z tym, że maj należy właśnie do okresów największego zagrożenia boreliozą warto pamiętać: należy jak najwcześniej, najlepiej w ciągu kilku godzin po pobycie w lesie, skontrolować całe ciało, a zauważone kleszcze usunąć. W ciągu trzech dni od ukąszenia kleszcza zastosować leczenie profilaktyczne. Leczenie II i III fazy choroby wymaga interwencji specjalisty. Na pocieszenie trzeba dodać, ze powikłania w przebiegu boreliozy w postaci zajęcia węzłów chłonnych, serca, a także mózgu zdarzają się bardzo rzadko.