Kapustny czosnek

Wiktor Pawłowski
Czosnki i kapustne, choć należą do dwóch oddalonych ewolucyjnie klas: jedno – i dwuliściennych, wytwarzają związki siarki, wykorzystywane kulinarnie i leczniczo.
W cienistych lasach i zaroślach, szczególnie obficie w łęgach nadrzecznych, pospolicie rośnie czosnaczek Alliaria officinalis.

Jego naukową nazwę można przetłumaczyć jako „wybitnie czosnkowy leczniczy” - roztarte liście mają silnie czosnkowy zapach. Należy do kapustnych, o czym m.in. świadczy kwiat składający się z czterech kwiatów. Wyrastają one na szypułkach, z pachwin liści, w górze pędu, po kilka w gronkach, są białe o średnicy ok. 1 - 1,5 cm. Liście w górze pędu przypominają pokrojem pokrzywowe - są jednak delikatne, gładkie i ... nie parzą. Roślina jest dwuletnia. W ciągu lata wyrastają z nasion siewki, a w ciągu drugiego roku - wysoki na kilkadziesiąt centymetrów pęd, szybko kwitnący i wydający owoce - grube łuszczyny. Wątpliwości co do rozpoznania usuwa smak i zapach, które nadają zielu glikozydy gorczyczne i siarkowe olejki eteryczne. Jest pradawną rośliną leczniczą działającą rozkurczowo i dezynfekcyjnie na przewód pokarmowy, a także zewnętrznie na grzybice i stany zapalne skóry. 100 g ziela zawiera 170 mg witaminy C - 4 razy więcej nią w owocu cytryny!
Kępy czosnaczka latami utrzymują się w tych samych miejscach, są łatwe i wydajne w zbiorze. Kto lubi czosnek i cebulę, ten je świeże liście na wycieczce wraz z kanapkami, z ich dodatkiem robi sałatki i surówki oraz sosy, farsze, zupy i szpinaki. Podobnie użytkuje się siewki i zmielone nasiona, Lecz uwaga! - zapach jest silny, przenika nim całe ciało, a ulatnia się dopiero po dwóch dniach. Roślinę można uprawiać półdziko z nasion lub siewek w cienistym, wilgotnym miejscu w ogródku.
Równolegle z czosnaczkiem zbiera się w siedlisku łęgowym inne kapustne, o gorczycowym posmaku. W miejscach trawiastych bardzo pospolitą rzeżuchę łąkową Cardamine pratensis , zaś w podmokłych - błotną C. palustris i gorzką C. amara . To bliskie krewniaczki pieprzycy siewnej zwanej rzeżuchą ogrodową Lepidium sativum pospolicie wysiewanej na ligninie lub wacie w okresie wielkanocnym.

Pędy rzeżuch są wysokości nawet około 50 cm, liście pierzaste. U dwóch pierwszych liście dolne o listkach okrągławych (podobnie jak u grochodrzewu „akacji” u błotnej łatwo odpadają przy zbiorze), u gorzkiej - podługowate. Kwiaty są białe lub z różowym nalotem. Smak ziela kapustno-gorczycowy i gorzkawy. Dodaje się je w małej ilości do sałatek, surówek i zup (bez gotowania), a także spożywa bezpośrednio na wycieczce. Rzeżuchy zawierają olejek gorczyczny, 1proc. błonnika, 2 proc. substancji mineralnych, dużo karotenu i witamin B, PP i C. Rośliny dają się przenieść lub wysiać z natury na podobnie wilgotne stanowiska w ogródku. Będą wieloroczną nowalijką, a podskubywane - całorocznym zielem.

Fot: Autor