Αριστοτέλης (384 - 322 π.Χ.)


Η φιλοσοφική εργασία του Αριστοτέλη, γιου του ιατρού του Μακεδόνα βασιλιά Αμύντα, μαθητή του Πλάτωνα και παιδαγωγού του Μεγάλου Αλεξάνδρου, επηρέασε την ανάπτυξη της επιστήμης για περίπου 2000 χρόνια και κυριαρχεί σε μερικούς τομείς μέχρι σήμερα. Γεννήθηκε στα Στάγειρα και ήρθε στην Αθήνα το 367 π.Χ. για σπουδές στην Ακαδημία του Πλάτωνα.

Έμεινε στην Αθήνα περίπου 20 χρόνια, αρχικά ως μαθητής και μετά ως δάσκαλος στην Ακαδημία και όταν, με το θάνατο του Πλάτωνα, παρέλαβε την Ακαδημία ο ανηψιός τού τελευταίου, Σπεύσιππος, ο Αριστοτέλης αποχώρησε λόγω διαφωνιών και μετέβη αρχικά στον 'Ασσο (Μικρά Ασία).
Εκεί κυβερνούσε ένας παλιός μαθητής του, ο Ερμείας, ο οποίος τον προσκάλεσε να ιδρύσει σχολή και να διδάξει. Όταν δύο χρόνια μετά ανετράπη ο Ερμείας, ο Αριστοτέλης μετέβη στη Μυτιλήνη, μαζί με τη γυναίκα του, ανηψιά του Ερμεία.

Το 342 κλήθηκε ο Αριστοτέλης από τον Φίλιππο Β' στη Μακεδονία ως δάσκαλος του γιου του Αλέξανδρου και, όταν ο Αλέξανδρος κατέλαβε το θρόνο της Μακεδονίας, ο δάσκαλος εγκατέλειψε τη Μακεδονία, ήρθε πάλι στην Αθήνα, όπου ίδρυσε το 335 μία δική του σχολή, το Λύκειο, του οποίου ερείπια ανακαλύφθηκαν πρόσφατα στο πάρκο Ριζάρη.
Φαίνεται ότι η αποχώρηση από το περιβάλλον του Αλεξάνδρου έγινε σε κλίμα δυσαρέσκειας, γιατί ο Αριστοτέλης δεν συμφωνούσε με τους πολιτικούς στόχους και με τις ανατολίτικες επιλογές του μαθητή του. Στο Λύκειο της Αθήνας δημιούργησε ο μεγάλος ερευνητής και δάσκαλος μία σημαντική βιβλιοθήκη, η οποία περιείχε συλλογή από τα «συντάγματα» διαφόρων πολιτειών της εποχής - λέγεται ότι συνολικά διέθετε 160 από αυτά. Επίσης δημιούργησε ένα φυτώριο και εκτροφείο με «όλα» τα γνωστά εκείνη την εποχή φυτά και ζώα.

Μετά το θάνατο του Αλεξάνδρου το 323 π.Χ. και την έναρξη κατάρρευσης του απέραντου βασιλείου του, ξεσηκώθηκαν οι Αθηναίοι κατά των Μακεδόνων. Ο Αριστοτέλης κινδύνευε ή απλώς φοβήθηκε ότι θα γινόταν στόχος εκδίκησης από τους Αθηναίους.
Μάλιστα κατηγορήθηκε για «ασέβεια προς τους θεούς», πράγμα που, αν γινόταν αποδεκτό σε δίκη, θα οδηγούσε σε θανατική καταδίκη του, όπως συνέβη με τον Σωκράτη. Έτσι, ο μεγάλος φιλόσοφος κατέφυγε στη Χαλκίδα, όπου υπήρχε ένα κτήμα της μητέρας του. Εκεί πέθανε μετά από μερικούς μήνες σε ηλικία 62 ετών από κάποια ασθένεια του στομάχου.

Ο Αριστοτέλης θεωρείται ο μεγαλύτερος συστηματικός της πνευματικής ιστορίας του παγκόσμιου πολιτισμού. Το έργο του αποτελεί ένα «ολοκληρωμένο, κλειστό, οικουμενικό σύστημα έρευνας και διδασκαλίας» και περιλαμβάνει μεταξύ άλλων γραπτά για τη Βιολογία, την Ποίηση, τη Μετεωρολογία, την Πρώτη Φιλοσοφία (που ονομάστηκε από μεταγενέστερους Μεταφυσική), τη Ρητορική και την Πολιτική.
Συνέγραψε ένα λεξικό φιλοσοφικών όρων και μία σύνοψη της διδασκαλίας του Πυθαγόρα, από την οποία ελάχιστα μέρη διασώθηκαν. Αντίθετα, οι λεπτομερώς καταγεγραμμένες διδασκαλίες του ίδιου του Αριστοτέλη διασώθηκαν στο μεγαλύτερο μέρος τους.

Πολλοί από τους παπύρους της μεγάλης βιβλιοθήκης του Αριστοτέλη λεηλατήθηκαν από τους Ρωμαίους κατακτητές, άλλοι είχαν πωληθεί όμως από τους διαδόχους του στη σχολή σε Αλεξανδρινούς ερευνητές κι έτσι διασώθηκαν κατά σημαντικό μέρος από μεταγενέστερες λεηλασίες και τις συστηματικές πυρπολήσεις από τον 4ο μ.Χ. αιώνα και έπειτα.

Κατά τον 9ο αιώνα μ.Χ. εισήγαγαν 'Αραβες μελετητές τις σκέψεις του Αριστοτέλη στο Ισλάμ. Κατά το 13ο αιώνα αναθερμάνθηκε το ενδιαφέρον για τα έργα του Αριστοτέλη και ο Θωμάς Ακινάτης ανακάλυψε σ' αυτά μία φιλοσοφική βάση για τη χριστιανική σκέψη. Ακόμα και σήμερα διαμορφώνεται σε διάφορα σημεία της η διδασκαλία της καθολικής εκκλησίας από τη φιλοσοφία του Αριστοτέλη.
Από μια σκοπιά, το κύρος και η σημασία του έργου του Αριστοτέλη, αλλά και το γεγονός ότι είχε υιοθετηθεί η διδασκαλία του σε πολλούς τομείς από την εκκλησία, έβλαψαν την επιστήμη, γιατί αποθαρρύνθηκαν οι ερευνητές του Μεσαίωνα να δραστηριοποιηθούν στην επιστήμη, με τις νεώτερες εμπειρίες και γνώσεις της εποχής, όπως έγινε μερικούς αιώνες αργότερα στην εποχή της Αναγέννησης.

Οι περισσότερες από τις επιστημονικές και φιλοσοφικές ιδέες του Αριστοτέλη είναι σήμερα βέβαια ξεπερασμένες, όμως είναι αναμφισβήτητο ότι ο μεγάλος διανοητής διαμόρφωσε τη σκέψη και την επιστήμη οικουμενικά, σε πολλές περιπτώσεις μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα.
Οι αστρονομικές αντιλήψεις του Αριστοτέλη ίσχυαν μέχρι την Αναγέννηση με τη μορφή του γεωκεντρικού συστήματος του Πτολεμαίου και αντικαταστάθηκαν από το ηλιοκεντρικό σύστημα του Κοπέρνικου, η ζωολογία του με τη θέση περί αμεταβλητότητας των ειδών υποκαταστάθηκε από τη θεωρία της εξελίξεως του Δαρβίνου.

Η Λογική του Αριστοτέλη, την οποία ο μεγάλος φιλόσοφος αντιλαμβανόταν ως τμήμα της Ρητορικής, έχει υποκατασταθεί στην επιστήμη από τη Μαθηματική Λογική των Russell και Whithead και η Ψυχολογία του ξεπεράστηκε μετά από 2.300 χρόνια, με την εισαγωγή από τον Freud της ψυχανάλυσης για θεραπευτικούς και άλλους σκοπούς.

Είναι προφανές ότι και η Φυσική ξεπέρασε από την εποχή του Γαλιλαίου και αργότερα του Νεύτωνα και του Λαβοαζιέ τις αντιλήψεις του Αριστοτέλη περί τεσσάρων θεμελιωδών στοιχείων της φύσης (φωτιά, νερό, γη και αέρας), για την κίνηση, το χώρο, το χρόνο και το άπειρο, οι οποίες μάλλον εμπόδισαν την ανάπτυξη των σύγχρονων θετικών επιστημών.